TRIZ – PHƯƠNG PHÁP LUẬN MẠNH MẼ ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ MỘT CÁCH SÁNG TẠO

[10/01/2007 - Tác giả: trannguyenphong - TrizVietnam.com - Câu lạc bộ học viên Phương Pháp Luận Sáng Tạo]

Tất cả các loại dự án thường đạt đến một điểm đích, nơi có càng nhiều sự phân tích được thực hiện thì càng tốt, nhưng cách thức để đạt tới thì vẫn không rõ ràng. Tiến trình dường như bị khóa lại, và nếu như nhóm thực hiện dự án có ý định hướng về phía trước, thì ắt phải phát triển những giải pháp sáng tạo để giải quyết những vấn đề đối mặt.

Bạn đã biết về các kỹ thuật như phương pháp não công chẳng hạn, nó có thể hữu ích trong tình huống này. Tuy nhiên, phụ thuộc vào khả năng trực giác và kiến thức của các thành viên trong nhóm, hướng giải quyết này sẽ có xu hướng đưa ra các kết quả không thể dự đoán trước và không thể lặp lại được. Hơn nữa, sẽ có một lượng lớn các giải pháp bị bỏ qua, đơn giản là do chúng nằm ngoài hiểu biết của nhóm thực hiện dự án.

TRIZ là một phương pháp luận giải quyết vấn đề dựa trên logic, dữ liệu và quá trình nghiên cứu, không phải bằng trực giác. Nó vạch ra trong kiến thức từng trãi và tính khéo léo của hàng ngàn kỹ sư nhằm gia tăng khả năng của nhóm thực hiện dự án để giải quyết các vấn đề một cách sáng tạo. Chẳng hạn như, TRIZ có thể lặp lại, có thể dự đoán trước và rất đáng tin cậy đối với tiến trình giải quyết vấn đề mà hướng giải quyết của nó có cấu trúc và giải thuật đàng hoàng.

Về TRIZ
“TRIZ” là từ viết tắt (từ tiếng Nga) có nghĩa là “Lý thuyết giải các bài toán sáng chế”. G.S Altshuller và các đồng nghiệp ổ Liên Xô trước đây đã phát triển thành phương pháp vào giữa năm 1946 và 1985. TRIZ là một khoa học quốc tế về sáng tạo dựa vào những nghiên cứu về các mô hình của các bài toán và giải thuật, chứ không phải vào khả năng sáng tạo tự phát và trực giác của các cá nhân hay các nhóm người. Có hơn 3 triệu bằng sáng chế đã được phân tích để khám phá ra các mô hình nhằm dự đoán ra các giải pháp đột phá để giải quyết vấn đề. Và tất cả các giải pháp đó đã được hệ thống hóa thành TRIZ.

TRIZ đã được truyền bá thành ứng dụng hợp nhất thông qua một số hướng đi tương đương – nó càng trở nên thông dụng trong các tiến trình 6 Sigma, trong quản lý dự án, các hệ quản lý rủi ro, và trong các đề xuất đổi mới mang tính tổ chức.

Các giải pháp tổng quát hóa
Các nghiên cứu về TRIZ bắt đầu bằng giả thuyết rằng có các nguyên tắc phổ biến của sáng tạo mà chúng là nền tảng của sự đổi mới mang tính sáng tạo, và phát triển các kỹ thuật. Ý tưởng đưa ra là nếu như các nguyên tắc này có thể được đồng nhất hóa và hệ thống hóa thì chúng có thể đem dạy cho mọi người để tạo ra quá trình sáng tạo một cách thiết thực hơn. Nói tóm lại là: “Một ai đó ở một nơi nào đó đã giải quyết vấn đề này (hoặc một vấn đề khác tương tự). Ngày nay, sự sáng tạo bao gồm việc tìm ra giải pháp đó và hiệu chỉnh cho nó phù hợp với vấn đề riêng biệt này”.
Ba sự nhận biết cơ bản trong 65 năm nghiên cứu là:
1. Các vấn đề và các giải pháp được lặp lại trong các ngành công nghiệp và các ngành khoa học. Bằng cách phân loại “các mâu thuẫn” trong từng vấn đề, bạn có thể dự đoán các giải pháp sáng tạo tốt để giải quyết vấn đề.
2. Các mô hình của quá trình tiến hóa kỹ thuật có xu hướng được lặp lại trong các ngành công nghiệp và các ngành khoa học.
3. Sự đổi mới sáng tạo thường dùng các hiệu ứng khoa học nằm ngoài phạm vi mà chúng phát triển.
Có rất nhiều thực tiễn rèn luyện của TRIZ bao gồm việc nghiên cứu các mô hình giải quyết vấn đề được lặp lại này, các mô hình tiến hóa kỹ thuật và các giải pháp dùng các hiệu ứng khoa học và rồi ứng dụng các mô hình TRIZ tồng quát này vào trong từng tình huống riêng biệt gặp phải. Hình 1 dưới đây diễn tả sinh động tiến trình này.

Các mũi tên thể hiện phép biến đổi từ một phát biểu có hệ thống của vấn đề hay giải pháp này thành cái khác. Mũi tên màu xám thể hiện sự phân tích của các vấn đề hay ứng dụng giải tích thuộc cơ sở dữ liệu của TRIZ. Mũi tên màu tía thể hiện bước suy nghĩ bằng phương pháp tương tự hay loại suy để phát triển thành giải pháp cá biệt.

Ở đây, bạn có vấn đề cá biệt phải đối mặt, và tổng quát hóa nó thành một trong những vấn đề tổng quát của TRIZ. Từ các vấn đề tổng quát của TRIZ, bạn nhận ra các giải pháp của TRIZ đối với các vấn đề tổng quát đó, và rồi từ đó bạn thấy được cách áp dụng chúng để giải quyết vấn đề cá biệt mà bạn gặp phải.

Ví dụ
Một chứng minh mãnh mẽ của phương pháp này đã được tìm thấy trong công nghiệp dược khoa. Theo sơ đồ hình 1, vấn đề cá biệt như sau: có một quá trình quan trọng cần phá vỡ các mãnh tế bào thành các tế bào vi khuẩn để cho các hoocmon bên trong tế bào có thể tích trữ. Một giải pháp cơ học nhằm phá vỡ các thành tế bào đã thỉnh thoảng được ứng dụng ở một tỷ lệ trung bình, nhưng hiệu suất chỉ đạt 80%, và không ổn định. Người ta đang cần nâng cao hiệu suất và các giải pháp có tỷ lệ cao hơn.

Vấn đề tổng quát trong TRIZ ở mức độ cao nhất là tìm cách cho ra các sản phẩm mà không có tổn phí, với hiệu suất 100%, không làm tăng tính phức tạp. Một trong những mô hình của tiến hóa kỹ thuật mà TRIZ nhận ra là năng lượng (ở các trường khác nhau) sẽ thay thế vật thể (thiết bị cơ học). Ví dụ, xem xét việc dùng tia laser thay thế cho dao mổ trong phẫu thuật mắt. Trong trường hợp này, sóng siêu âm có thể được dùng để phá vỡ các thành tế bào, hoặc một loại enzym có thể được dùng để “tiêu hóa” nó (năng lượng hóa học). Giải pháp này có vẻ rất tổng quát, nhưng nó chỉ dẫn các nhà nghiên cứu dược khoa phân tích tất cả các phương sách có thể nhằm để giải quyết vấn đề (các tế bào, các thành tế bào, dung dịch chứa chúng, sự vận động của dung dịch đó, điều kiện thuận lợi cho tiến trình, v.v...) và họ kết luận rằng có 3 giải pháp giàu khả thi để giải quyết vấn đề của mình:

1. Các thành tế bào có thể phá vỡ bằng cách dùng sóng âm thanh (từ mô hình tiến hóa của việc thay thế các phương tiện cơ học bằng các trường).
2. Các thành tế bào có thể phá vỡ bằng cách cắt, khi chúng có điều kiện thực thi thuận lợi (dùng phương thức hệ thống tồn tại trong những cách khác nhau).
3. Một loại enzym trong dung dịch có thể “tiêu hóa” các thành tế bào và giải phóng hàm lượng ở thời điểm mong muốn.

Cả 3 phương pháp trên đều được thử nghiệm thành công. Phương pháp có chi phí tối thiểi, năng suất cao nhất đã sớm đưa vào thực hiện.
Đúc kết ra các loại mâu thuẫn

Một trong những khái niệm cơ sở sau TRIZ là rằng gốc gác của nhiều vấn đề là ở mâu thuẫn cơ bản gây nên nó. Trong nhiều trường hợp, cách thức đáng tin cậy trong việc giải quyết vấn đề là rút ra được các mâu thuẫn này. TRIZ nhận ra 2 loại mâu thuẫn:

1. Mâu thuẫn kỹ thuật được phát hiện trong các ngành kỹ thuật cổ điển “phi thương mại”. Trạng thái mong muốn không thể đạt được bởi vì một yếu tố khác trong hệ thống ngăn cản nó. Nói cách khác, khi một yếu tố này trở nên tốt hơn thì yếu tố khác tự động trở nên xẩu đi. Các ví dụ cổ điển bao gồm:


- Sản phẩm trở nên bền vững hơn (tốt), nhưng trọng lượng thì tăng (xấu).
- Dịch vụ phù hợp với từng khách hàng (tốt), nhưng hệ thống phân phối dịch vụ trở nên phức tạp hơn (xấu)
- Sự huần luyện thì bảo đảm lĩnh hội nhanh (tốt), nhưng làm cho nhân công tránh xa khỏi việc được giao (xầu).

2. Mâu thuẫn vật lý, cũng được gọi là mâu thuẫn “cố hữu”, là các tình huống mà trong đó một vật hay một hệ thống dung chứa sự trái ngược, các đòi hỏi trái ngược nhau. Có rất nhiều các thí dụ trong đời sống hằng ngày:

- Phần mềm nên phức tạp (để có nhiều tình năng), nhưng nên đơn giản (để dễ sử dụng).
- Cà phê nên nóng để tạo hứng thú trong thưởng thức, nhưng nên nguội để tránh gây bỏng cho khách hàng.
- Sự huấn luyện nên cần thời gian dài (để hoàn hảo), nhưng không nên tiêu phí thời gian.

Ví dụ

Các nhiều điều hành nông trại sản xuất bơ sữa không thể làm khô phân bò để dùng như phân do chi phí năng lượng tăng. Họ đang đối mặt với mâu thuẫn kỹ thuật giữa làm khô phân bò (tốt) và giá cả (xấu). TRIZ đã hướng dẫn cho các nhà điều hành một phương pháp làm khô dùng để tập trung trái cây mà không cần nhiệt.

Một vài trong số các công cụ của TRIZ:
“Các giải pháp tổng quát của TRIZ” được nhắc tới trong hình 1 đã được phát triển mạnh mẽ trong suốt 65 năm nghiên cứu, và đã được tổng hợp lại theo nhiều cách khác nhau. Một vài trong số này là các phương pháp phân tích chẳng hạn như:

- Kết quả lý tưởng cuối cùng và tính lý tưởng
- Mô hình hóa chức năng, phân tích và sắp xếp
- Định vị vùng xảy ra xung đột (Điều này quá quen thuộc với những người giải quyết vấn đề theo 6 Sigma như thể “Phân tích căn nguyên vấn đề”).

Một số nữa có tính bắt buộc nhiều hơn như:
- 40 nguyên tắc sáng tạo để giải quyết vấn đề
- Các biến đổi mẫu
- Các quy luật phát triển của các hệ kỹ thuật
- 76 chuẩn giải pháp.

Trong quá trình giải quyết bất cứ vấn đề kỹ thuật nào, một hay nhiều công cụ có thể được dùng. Một trong số những công cụ này là “40 nguyên tắc sáng tạo để giải quyết vấn đề” được sử dụng nhiều nhất trong TRIZ.

40 nguyên tắc sáng tạo để giải quyết vấn đề
40 nguyên tắc này là những thủ thuật được tìm ra thông qua quá trình lặp đi lặp lại trong nhiều lĩnh vực, như là các giải pháp đối với nhiều mâu thuẫn tổng quát, là hạt nhân của vấn đề.

Sau đây chỉ là vài nguyên tắc sáng tạo và các ví dụ để thấy cách áp dụng chúng để tạo ra sản phẩm có tính đổi mới:

Nguyên tắc Giải pháp
Phân nhỏ (chia đối tượng thành các phần độc lập) Các lát phó mát được bao bọc độc lập
Phẩm chất cục bộ (Quy định cho các phần khác nhau có các chức năng khác nhau) Các xuất bản “mang tính người lớn” của truyện Harry Potter
Vạn năng (làm đối tượng tự thực hiện được nhiều chức năng) Socola được bán rộng rãi trong các ly thủy tinh (có nắp đậy) mà sau đó có thể dùng để uống
Chứa trong Kho hàng chứa trong kho hàng (tiệm cà phê nằm trong hiệu sách)
Chuyển sang chiều khác (đối tượng nằm nghiêng hay đổi hướng) Các chai nước sốt cà ép được đặt nằm trên nắp đậy của chúng


Ứng dụng TRIZ
Cách tốt nhất để học và khám phá TRIZ là xác định vấn đề mà bạn chưa thể giải quyết thỏa đáng và đang cố gắng thực hiện. Dùng 40 nguyên tắc sáng tạo và bảng khắc phục mâu thuẫn để giúp bạn thực hiện tiến trình.